Triệu chứng vàng lá do rất nhiều nguyên nhân gây ra, nhận dạng và xác định đúng tác nhân gây hại, giúp phòng trị sâu bệnh trên lúa hiệu quả, tiết kiệm chi phí cho bà con nông dân. Một trong những tác nhân làm lá lúa bị vàng, chính là bọ phấn trắng (Vasdavidius indicus, họ Rầy Phấn Trắng, bộ Cánh Nửa Cứng).

1. Nhận dạng thành trung và ấu trùng bọ phấn trắng trên ruộng lúa

Bọ phấn trắng còn gọi là rầy phấn trắng có vòng đời khoảng 20 ngày, dao động từ 17 – 24 ngày. Phát triển qua 4 giai đoạn: Thành trùng, trứng, ấu trùng và nhộng giả.

Hình 1. Vòng đời bọ phấn trắng gây “bệnh vàng cao”

1.1. Nhận dạng thành trùng bọ phấn trắng

Hình 2. Triệu chứng “bám bụi” do sự hiện diện của ấu trùng bọ phấn trắng vàlớp vỏ sau khi ấu trùng lột xác

Thành trùng bọ phấn trắng rất nhỏ, dài khoảng 1mm, rộng 0.34 mm,  màu trắng, khi đậu xếp giống hình dáng của một mái nhà, lúc mới nở cánh còn yếu và trong suốt, thân màu vàng tươi, chỉ di chuyển chậm chạp và chưa bay được, thân và cánh cũng chưa có lớp bụi phấn trắng. Sau vài giờ, xuất hiện lớp phấn trắng ở phần cánh và phần thân, chúng di chuyển nhanh nhẹn và có thể bay. 

Thành trùng hoạt động rất linh động, chúng di động từ lá này sang lá khác khi có sự tác động gây xáo trộn. Khi quan sát bằng mắt thường thấy phần đầu con cái có màu vàng còn phần đầu của thành trùng đực có màu hơi đen.

Bọ phấn trắng thường đẻ trứng tập trung ở 2/3 lá về phía chóp lá, rời rạc hoặc từng ổ, ở cả mặt trên và dưới lá. Trứng có cuống ngắn gắn chặt trứng vào biểu bì của lá. Trứng lúc mới đẻ có màu trắng đục, một ngày sau chuyển sang màu nâu nhạt và màu nâu đậm khi sắp trứng nở. 

1.2. Nhận dạng ấu trùng bọ phấn trắng

Do ấu trùng và nhộng giả rất nhỏ (từ 0,2- 2mm, tùy theo tuổi) và gần như trong suốt, vì vậy ở mật độ thấp rất khó phát hiện. Quan sát kỹ thấy:

- Ấu trùng mới nở màu vàng nhạt, bò chậm chạp đến gần gân lá để chích hút. Một ngày sau thì ấu trùng nằm bất động, cố định một chỗ. Cơ thể ấu trùng tuổi 3 trở lên phủ một lớp phấn sáp, xung quanh cơ thể được bao bọc bởi một viền màu vàng (Hình 1 và 2).

- Nhộng giả: Sau khi lột xác chuyển sang giai đoạn nhộng, lớp vỏ bên ngoài cơ thể trở nên cứng hơn, tiết ra nhiều chất sáp và dính chặt vào bề mặt của lá. Nhộng có hình bầu dục, cơ thể chuyển sang trắng đục đôi khi có hơi ngã vàng, dài khoảng 1 mm. Khi mới lột xác, nhộng có màu vàng sáng sau đó trở nên sậm hơn, trên lưng xuất hiện nhiều lông dài và cứng, Khi sắp vũ hóa thì nhộng trở nên trong suốt có thể quan sát thấy rõ hai mắt màu đỏ và thân ở giữa màu vàng (Hình 1 và 2). 

Khi sự hiện diện với mật số cao, nhìn qua, lá lúa giống như bị bám bụi (Hình 2).

2. Nhận dạng triệu chứng gây hại của rầy phấn trắng trên cây lúa

Cả ấu trùng và thành trùng đều gây hại cây lúa. Chúng chích hút đọt non làm đọt lúa bị xoăn tít, lá lúa bị xoắn, dễ bị nhầm lẫn với triệu chứng gây ra do tuyến trùng (Hình 3). Lá bị chích hút bị vàng, từ chổ chích hút và kéo dài dọc theo phiến lá. Dựa vào triệu chứng này, nông dân gọi là “bệnh vàng cao” (Hình 4). Gây hại ở giai đoạn làm đòng, lá lúa bị xoắn, bông lúa bị nghẹn không trổ được, tạo ra triệu chứng nghẹn đòng (Hình 5).

Hình 3. Triệu chứng xoăn lá do bọ phấn trắng gây ra

Hình 4. Triệu chứng “bệnh vàng cao” do bọ phấn trắng gây ra

Hình 5. Triệu chứng xoăn cổ bông (nghẹn đòng) do bọ phấn trắng gây ra

Bọ phấn trắng xuất hiện và gây hại trên cây lúa ở 4 tuần sau khi sạ hoặc cấy, tăng lên cao nhất ở 6 tuần sau khi sạ hoặc cấy và đến 7 tuần sau khi sạ hoặc cấy thì bắt đầu giảm dần cho đến cuối vụ. Vì vậy, để phòng trừ hiệu quả bọ phấn trắng, cần lưu ý quan sát và xử lý ngay từ đầu vụ, khi có sự xuất hiện của bọ phấn trắng, kể cả khi chưa thấy triệu chứng vàng hoặc xoăn lá trên cây lúa.

1.1.7.3. Biện pháp phòng trị

- Biện pháp gieo cấy: lúa cấy có mật độ bọ phấn trắng thấp hơn lúa sạ. Lúa sạ hàng có mật số bọ phấn trắng thấp hơn lúa sạ lan với cùng lượng hạt giống (120kg/ha). Cấy sạ với khoảng cách thích hợp giúp giảm mật số bọ phấn trắng. Khoảng cách lúa cấy là 15 cm X 15 cm, và lượng lúa sạ là 120 kg/ ha.

- Phun thuốc từ khoảng 4- 6 tuần sau sạ,

- Sử dụng thuốc chứa gốc Pymetrozine (Phoppaway), Acetamiprid (Không Rầy) giúp giảm mật số bọ phấn trắng. Lưu ý phun cả hai mặt lá lúa.

- Khi mật số thấp, có thể phun ngừa các nhóm thuốc sinh học nấm xanh (Metarhizium anisopliae) nồng độ 1,2 x 10⁹ bào tử/g hoặc nấm trắng (Baeuveria bassiana) nồng độ 1,5 x 10⁹ bào tử/g có thể giảm mật số bọ phấn trắng đến khoảng 60%. Phun cách nhau 7- 10 ngày.