1. Đất kiềm là những loại đất nào?

1.1. Đất kiềm là gì?

Đất kiềm (hay đất có pH cao) là loại đất có mức độ pH trên 7 (pH > 7). Các loại đất này thường có tính kiềm hóa mạnh và thiếu hụt một số dưỡng chất thiết yếu đối với cây trồng, đặc biệt là các nguyên tố vi lượng như sắt, mangan, đồng. Tuy nhiên, đất kiềm có thể thích hợp với một số cây trồng ưa đất kiềm. Dưới đây là một số loại đất thuộc nhóm đất kiềm:

1.2. Các loại đất kiềm

1.2.1. Đất xám bạc màu (Saline soils)

- Đặc điểm: Đất xám bạc màu là đất có nồng độ muối hòa tan cao, nhưng độ pH của đất thường vẫn trung tính đến hơi kiềm (thường là pH từ 7 đến 8). Vấn đề chính ở đất mặn là sự hiện diện của muối dư thừa, có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của cây trồng bằng cách cản trở quá trình hấp thụ nước do căng thẳng thẩm thấu. Muối trong đất mặn chủ yếu bao gồm natri (Na), canxi (Ca), magiê (Mg) và kali (K) dưới dạng clorua, sunfat và cacbonat của chúng. Muối chủ yếu là natri clorua (NaCl), mặc dù các muối khác như canxi sunfat (CaSO₄) cũng có thể có mặt.

- Nguồn gốc: Được hình thành ở các khu vực có khí hậu khô hạn hoặc vùng ven biển, nơi nước mưa không đủ để rửa trôi các muối tích tụ.

- Ảnh hưởng: Tạo ra môi trường không thuận lợi cho sự phát triển của nhiều loại cây trồng, đặc biệt các cây ưa đất axit.

1.2.2. Đất vôi (Lime soils) hay đất đá vôi

- Đặc điểm: Đất vôi thường là trên 7. Loại đất này có chứa một lượng lớn canxi carbonate (CaCO₃) hoặc các khoáng vật chứa vôi, làm tăng pH của đất lên mức cao. 

- Nguồn gốc: Được hình thành từ đá vôi hoặc từ đất phù sa có chứa vôi.

- Ảnh hưởng: Các cây trồng trên đất vôi thường gặp khó khăn trong việc hấp thu các nguyên tố vi lượng (sắt, mangan), do những nguyên tố này sẽ bị kết tủa trong môi trường kiềm.

1.2.3. Đất mặn kiềm (Alkaline saline soils)

- Đặc điểm: Đất mặn kiềm (đôi khi được gọi là đất mặn natri) là loại đất có pH kiềm có thể có pH lên đến 8-9. Đất này có cả hàm lượng muối cao và độ pH cao. Những loại đất này thường có độ pH lớn hơn 8,5 và muối chủ yếu hiện diện là natri cacbonat (Na₂CO₃) hoặc natri bicacbonat (NaHCO₃), góp phần tạo nên độ kiềm cao của chúng. Các muối trong đất mặn kiềm thường là natri cacbonat (Na₂CO₃), natri bicacbonat (NaHCO₃) và natri clorua (NaCl), trong đó muối natri chiếm ưu thế. Sự hiện diện của natri bicacbonat và natri cacbonat làm cho những loại đất này có tính kiềm hơn.

- Nguồn gốc: Đất mặn lkaline thường hình thành ở những vùng mà vật liệu gốc (đá hoặc trầm tích mà đất bắt nguồn) chứa muối hòa tan và khoáng chất kiềm như đã đề cập và có lượng mưa thấp và điều kiện thoát nước kém, như các khu vực bờ biển hoặc vùng khô hạn.

- Ảnh hưởng: Cây trồng khó hấp thu các chất dinh dưỡng do lượng muối và pH cao. Một số cây chịu mặn mới có thể phát triển tốt trong điều kiện này.

1.2.4. Đất bazan (Basalt soils)

- Đặc điểm: Đất bazan thường có pH từ 7 đến 8 do thành phần khoáng vật trong đất như canxi, magiê, kali từ đá bazan (hoặc đá núi lửa) có thể tạo ra môi trường kiềm.

- Nguồn gốc: Được hình thành từ đá bazan, loại đá có nguồn gốc từ núi lửa.

- Ảnh hưởng: Mặc dù đất bazan có tính kiềm, nhưng thường rất phì nhiêu và có khả năng giữ nước tốt. Tuy nhiên, nó vẫn có thể gây khó khăn trong việc hấp thu các nguyên tố vi lượng đối với một số loại cây trồng.

1.2.5. Đất đỏ (Red alkaline soils)

- Đặc điểm: Là loại đất đỏ nâu, có pH kiềm do sự hiện diện của các khoáng vật như oxit sắt, aluminium và canxi.

- Nguồn gốc: Đất này thường xuất hiện ở các khu vực có đá bazan kiềm hoặc các khu vực có khí hậu nhiệt đới và bán nhiệt đới.

- Ảnh hưởng: Mặc dù đất này có độ phì nhiêu khá cao, nhưng ở môi trường kiềm, cây trồng có thể gặp khó khăn khi hấp thu các nguyên tố vi lượng.

2. Ảnh hưởng của đất kiềm đối với cây trồng

2.1. Đặc điểm chung của đất kiềm

- pH cao (thường từ 7 trở lên).

- Thiếu hụt vi lượng như sắt, mangan, kẽm, do chúng bị kết tủa và không hòa tan.

- Khó hấp thụ phân bón chứa phốt-pho do phốt-pho bị kết tủa trong môi trường kiềm.

- Tạo môi trường không thuận lợi cho một số loại cây ưa đất axit.

2.2. Ảnh hưởng của đất kiềm đối với cây trồng

2.2.1. Giảm khả năng hấp thụ các chất dinh dưỡng

Đất kiềm làm giảm khả năng hấp thụ phosphorus, sắt, mangan, kẽm, và đồng – những yếu tố vi lượng thiết yếu cho sự phát triển của cây. Khi pH đất quá cao, các khoáng chất này có thể trở thành không hòa tan và không có sẵn cho cây.

Cây có thể thiếu hụt dinh dưỡng nếu không nhận đủ các khoáng chất cần thiết, dẫn đến các triệu chứng như lá vàng, thân cây yếu hoặc không phát triển khỏe mạnh.

2.2.2. Cản trở sự phát triển của rễ

Đất kiềm có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của rễ vì pH cao khiến đất trở nên khô cứng hơn và khó giữ nước. Điều này làm cho rễ cây khó xuyên qua đất và hấp thu nước cũng như dưỡng chất.

Ngoài ra, đất kiềm có thể ảnh hưởng đến hệ vi sinh vật trong đất, làm giảm sự có mặt của những sinh vật có lợi cho rễ cây.

2.2.3. Gây độc cho một số cây trồng

Các cây ưa đất axit (pH thấp) như lúa, đậu, sầu riêng, cam, dâu tây, việt quất có thể không chịu được đất kiềm và sẽ phát triển kém hoặc chết khi trồng trên đất kiềm. Chúng cần một môi trường đất có pH thấp để có thể hấp thu tốt các chất dinh dưỡng.

2.2.4. Hạ thấp hiệu quả phân bón

Phân bón chứa phốt-pho (P) sẽ bị kết tủa trong môi trường đất kiềm, làm giảm hiệu quả của phân bón. Điều này dẫn đến việc cây không thể hấp thu phosphorus đầy đủ, từ đó ảnh hưởng đến sự phát triển của cây, đặc biệt là trong các giai đoạn ra hoa và kết trái.

2.2.5. Tăng khả năng tạo ra muối

Đất kiềm có xu hướng tạo ra muối natri và alkali, điều này có thể làm đất khô cứng hơn, giảm khả năng giữ nước và dưỡng chất. Tình trạng này có thể làm giảm khả năng sinh trưởng của cây, đặc biệt trong mùa khô.

2.2.6. Ảnh hưởng đến sự phát triển của vi sinh vật trong đất

Vi sinh vật có lợi (như vi khuẩn phân giải chất hữu cơ) trong đất thường thích môi trường pH axit nhẹ. Khi đất quá kiềm, các vi sinh vật này không thể hoạt động hiệu quả, dẫn đến việc phân hủy chất hữu cơ chậm lại và làm giảm độ phì nhiêu của đất.

2.2.7. Lợi ích của đất kiềm (trong một số trường hợp)

Cây cối ưa đất kiềm (ví dụ: lavender, olives, tỏi, đặc biệt là cây có lá xám hoặc bạc) có thể phát triển tốt trong môi trường đất kiềm, vì chúng có thể chịu được pH cao.

Đất kiềm có thể giảm sự phát triển của cỏ dại nhờ vào độ pH cao, tạo ra một môi trường không thuận lợi cho sự phát triển của nhiều loại cỏ dại.

2.3. Cách khắc phục tình trạng đất kiềm:

Sử dụng vôi hoặc sản phẩm có chứa canxi để điều chỉnh pH đất xuống mức phù hợp.

Bổ sung các chất hữu cơ như mùn hoặc phân chuồng để cải thiện khả năng giữ nước và cung cấp dinh dưỡng cho cây.

Bón phân chứa các yếu tố vi lượng như sắt và kẽm dưới dạng chelate để cây dễ dàng hấp thu hơn.